Béo phì là một trong những nguyên nhân chính ảnh hưởng lớn đến vấn đề sức khỏe cũng như gia tăng nguy cơ bệnh ung thư. Thậm chí, chúng có thể liên quan đến quá trình điều trị và chất lượng cuộc sống cá nhân.
Việc thừa cân và biến chứng của nó là một trong những yếu tố ảnh hưởng lớn nhất về vấn đề chi trả y tế. Theo thống kê của WHO, tỷ lệ người bị béo phì vào năm 2016 là hơn 650 triệu người, điều này sẽ tiếp tục tăng nhanh ở các nước có thu nhập thấp và trung bình như Châu Phi và Châu Á. Ngoài ra, nhiều nghiên cứu cho thấy việc thừa cân quá nhiều có nguy cơ mắc các bệnh ung thư – các cơ chế liên quan đã và đang thực hiện nghiên cứu.
Nói cách khác, béo phì là do mất cân bằng giữa việc tiêu thụ và hấp thụ calo, dẫn đến tình trạng tích lũy một lượng mỡ lớn. Thông thường, cơ thể sẽ hấp thụ các chất dinh dưỡng có trong thực phẩm, điều này nhằm tổng hợp chất béo và lưu trữ cho đến khi cơ thể có nhu cầu sử dụng và sẽ phân cắt nhằm giải phóng năng lượng.
Tuy nhiên, việc hấp thụ chất dinh dưỡng nhiều hơn so với nhu cầu sử dụng sẽ là tác nhân dẫn đến việc dư năng lượng và chuyển hóa thành mỡ, lâu dần sẽ bị béo phì - ảnh hưởng xấu đến vấn đề sức khỏe.
Hiện nay, có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến việc mất cân bằng calo như chế độ ăn không lành mạnh (tiêu thụ ít rau, quả, ăn nhiều thức ăn nhanh,…), đặc thù gen của từng cơ thể, lối sống không tốt (hút thuốc, tiêu thụ rượu bia,…), hay lười vận động,… Tất cả những yếu tố trên là nguyên nhân gây hại cho sức khỏe và cũng là lý do làm thay đổi quá trình chuyển hóa lipid dẫn đến tình trạng tích lũy mỡ dư thừa.
Đối với người Châu Á, một người được xem là béo phì khi chỉ số BMI lớn hơn 25kg/m2 (Body mass index – Đây là chỉ số được xác định dựa trên cân nặng và chiều cao). So với người bình thường, người thừa cân có nguy cơ rất cao trong việc mắc các bệnh như tiểu đường, huyết áp, tim mạch, đột quỵ và một số loại ung thư.
Nhiều nghiên cứu đoàn hệ (cohort study – là loại nghiên cứu nhóm người có cùng đặc điểm trong thời gian dài) đưa ra những bằng chứng vững chắc cho thấy lượng mỡ trong cơ thể có liên quan trực tiếp đến các vấn đề sức khỏe cũng gia tăng bệnh ung thư bao gồm nội mạc tử cung, tuyến thực quản, tâm vị dạ dày, gan, thận, đau tủy xương, u màng não tủy, tuyến tụy, ruột kết, túi mật, vú, buồng trứng và tuyến giáp.
Một số cơ chế liên quan đến béo phì và ung thư
Dưới đây là một số giải thích về việc béo phì ảnh hưởng lớn đến sức khỏe như thế nào cũng như tăng khả năng gây ung thư dựa trên kết quả nghiên cứu ở một số cơ chế được đề xuất.
Những bệnh nhân béo phì thường bị viêm dạng thấp mạn tính (chronic low-level inflammation), do đó nó có thể gây tổn thương DNA dẫn đến tình trạng ung thư. Hơn thế, việc gây viêm mạn tính của béo phì là điều kiện cho nhiều bệnh lý và cũng là yếu tố ảnh đến việc ung thư. Ngoài ra, thừa cân cũng là một trong những lý do gây ra bệnh sỏi thận do viêm túi mật mạn tính – dẫn đến tình trạng ung thư túi mật.
Các tế bào mỡ trên các bệnh nhân béo phì thường sản xuất một lượng dư estrogen làm cho nồng độ hormone tăng cao có thể phát triển ung thư vú, nội mạc tử cung, buồng trứng,… Bên cạnh đó, chúng cũng sản sinh ra các adipokine (là loại hormone có thể làm thúc đẩy hoặc ức chế sự phát triển và phân chia của tế bào ung thư).
Ở người béo phì, nồng độ của leptin (adipokine có khả năng thúc đẩy sự tăng sinh của tế bào ung thư) trong máu thường cao, nhưng trái lại trong cơ thể có rất ít adiponectin (đây là một loại adipokine có khả năng ức chế sự phát triển của ung thư).
Béo phì làm tăng mức insulin và insulin like growth factor 1 hoặc có thể gọi là kháng sinh insulin. Việc insulin cao có thể phát triển ung thư ruột, thận, tuyến tiền liệt và nội mạc tử cung. Được biết, Insulin là một hormone được tế bào beta tùy tiết ra để điều hòa lượng đường trong máu ở mức bình thường. Tuy nhiên, việc béo phì ảnh hưởng trực tiếp đến vấn đề sức khỏe bệnh nhân thông qua lượng đường trong máu luôn ở mức cao, và hàm lượng insulin tiết ra quá nhiều trong một thời gian dài dẫn đến các thụ thể insulin bị bấn loạn. Tế bào beta không thể cảm ứng với lượng đường trong máu và insulin dẫn đến kháng sinh insulin.
Bên cạnh đó, tế bào mỡ ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp điều hòa sự tăng trưởng tế bào thông qua đến các con đường tín hiệu mTOR (mammalian target of rapamycin) và AMPK (AMP-activated protein kinase).
Ở một số cơ chế khác có giải thích thêm về nguyên nhân gây béo phì ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe là do sự thay đổi đáp ứng miễn dịch làm ảnh hưởng lên các hệ thống nuclear factor kappa beta và oxidative stress (stress oxy hóa).
Tóm lại, béo phì là một trong những tác nhân chính gây ảnh hưởng trực tiếp đến vấn đề sức khỏe và thậm chí là có nguy cơ mắc các bệnh ung thư. Ngoài ra, chúng cũng có liên quan đến quá trình điều trị về chất lượng cuộc sống cá nhân. Do đó, bạn nên kiểm soát cân nặng ở mức cho phép như lập lại chế độ ăn uống hợp lý, tập luyện thể dục thường xuyên thông qua các thiết bị đeo như đồng hồ thông minh để tránh tình trạng mỡ thừa trong cơ thể.